Home The Third Dimension – Le retour des femmes colibris

The Third Dimension – Le retour des femmes colibris

Le retour des femmes colibris, film, 2022, ca 17,5 minuten

Négritud eis een Franstalige literaire en ideologische beweging die in de jaren dertig van de twintigste eeuw werd gedragen door zwarte intellectuelen, schrijvers en politici. Leden van de stroming voelden zich verbonden door hun gezamenlijke afkomst en afkeer tegen het racisme in het Franse koloniale rijk. Ze ontwikkelden een surrealistische literaire stijl. Binnen de beweging van Négritude zijn mannen als Léopold Senghor, Aimé Césaire en Léon Damas richtinggevend geweest (bron: Wikipedia).

In 1956 organiseerde de aan deze beweging gelieerde boekhandel Présence Africain van boekhandelaar en uitgever Alioune Diop een congres: Het Eerste Internationale Congres van Zwarte Schrijvers en Kunstenaars. Dit congres vond plaats aan de Sorbonne, in het Amphithéatre Descartes. Het congres was een van de belangrijkste bijeenkomsten van zwarte intellectuelen aan het begin van de twintigste eeuw.

Maar in de bestaande geschiedschrijving over deze vierdaagse bijeenkomst zijn vrouwen niet zichtbaar; alsof ze er niet bij zijn geweest. En ook binnen de stroming van Négritude zelf is het aandeel van vrouwen vooralsnog relatief onderbelicht; terwijl vrouwen wel degelijk mede de dynamiek van deze stroming hebben bepaald.

De film Le retour des femmes colibris bekritiseert de vermeende onzichtbaarheid van zwarte vrouwen in de Négritude-beweging en focust daarbij op het genoemde Eerste Internationale Congres van Zwarte Schrijvers en Kunstenaars. Er blijkt namelijk wel degelijk sprake te zijn geweest van inbreng van vrouwen. Het congres is door hen mede georganiseerd maar geen van hen heeft tijdens het congres zelf het podium gekregen. Noch heeft de latere geschiedschrijving recht gedaan aan hun aandeel.

Om de onderbelichte rol van zwarte vrouwen te corrigeren, in dit geval binnen de Négritude-beweging, ensceneert patricia kaersenhout in haar film een fictieve ontmoeting. Een ontmoeting van vijf vrouwen die historisch gezien bij dit congres aanwezig hadden kunnen zijn. Omdat de vrouw in kwestie daadwerkelijk een coördinerende rol heeft gehad, of áchter de schermen aanwezig is geweest of omdat ze verbonden is geweest aan de Négritude-beweging. Het gaat om: Josephine Baker, Suzanne Césaire, Frida Kahlo, Paulette Nardal en Jeanne Nardal.

Kaersenhout heeft er bewust voor gekozen de vrouwen in mannenpakken op te voeren. Halverwege de negentiende eeuw veroorzaakten Amerikaanse vrouwelijke hervormers veel controverse door mannelijke kleding te dragen. Uit angst dat de sociale hervormingen waar ze voor streden overschaduwd zouden worden door hun gedrag stopten ze noodgedwongen met het dragen van herenkleding. Vrouwelijke artiesten konden echter wel mannelijke kleding dragen lang voordat het toelaatbaar was voor de algemene bevolking. Een aantal pakken in de film zijn uitgevoerd in Vliscostof, een verwijzing naar het Nederlandse koloniale verleden.

Tussen de denkers van de Négritude–beweging en het Surrealisme bestonden indertijd vriendschappelijke (en liefdes-) relaties. Beide kringen mengden met elkaar in het intellectuele – en culturele klimaat van het vooroorlogse Parijs.

De hoofdrolspelers:

Josephine Baker (1906-1975) was een danser, performer en activist. Baker was als erelid betrokken bij de organisatie van het Eerste Internationale Congres van Zwarte Schrijvers en Kunstenaars. Hoewel ze vooral haar naam leende aan de manifestatie had dit wel degelijk politieke betekenis. Baker zette zich na de Tweede Wereldoorlog in voor de rechten van Afro-Amerikanen. Zo weigerde ze zelf in gesegregeerde zalen op te treden.

Suzanne Césaire (1916-1966) werd geboren in Martinique, een overzees departement van Frankrijk. Ze was schrijver, docent, onderzoeker, antikoloniaal, feministisch activist en surrealist. Ze was getrouwd met Aimé Césaire, een van de drie oprichters van de Négritude-beweging. Ze was een aanhanger van het Surrealisme en kende André Breton goed.

Paulette Nardal (1896 – 1985), schrijver en journalist. Oprichter van Le Salon de Clamart, een ontmoetingsplaats voor zwarte intellectuelen en de plek waar volgens sommigen de initiële gedachten voor de Négritude-beweging vorm kregen.

Samen met haar zus Jeanne Nardal (1900 – 1993), schrijver en filosoof, heeft zij het theoretische en filosofische fundament heeft gelegd van de Négritude-beweging.

Frida Kahlo (1907-1954), een Mexicaanse surrealistische kunstschilder. Ze wordt vandaag nog steeds gezien als een symbool voor het feminisme. Haar vrijgevochten geest was een toonbeeld voor vrouwen wereldwijd. Eind jaren dertig van de vorige eeuw is Kahlo naar Parijs gereisd en heeft ze gelogeerd bij het echtpaar Breton. Ze was dus, net als Suzanne Césaire, bevriend met kunstenaar en surrealist André Breton. En hoewel er geen hard bewijs is dat Kahlo en Césaire elkaar hebben ontmoet, lijkt dat niet onaannemelijk.

CAST

Priscilla Adade Paulette Nardal

Andie Dushime Jeanne Nardal

Mahina Ngandu Suzanne Césaire

Angélique Parvedy Frida Kahlo

Elsa Lussakueno Josephine Baker

Dramaturg co-direction Junior Mthombeni

Priscilla Adade is een Belgisch actrice en zangeres met wortels in Benin, Togo en Ghana. Ze studeerde aan het Cours Florent Parijs, waar ze de prijs voor zowel beste actrice in het Frans als in het Engels wint. Ze krijgt daarna een plek aangeboden bij LAMDA in Londen en start tegelijkertijd haar filmcarrière. Inmiddels is ze weer terug in België waar ze meespeelt in verschillende producties, zoals Botala Mindele (Rémi de Vos), onder regie van Frédéric Dussenne, Birthday (Joe Penhall), onder regie van Julie-Anne Roth, Hématome van Babetida Sadjo. Dit jaar regisseerde ze haar eerste film, Healing is Resisting, geproduceerd door het National Theatre.

Andie Dushime is een Rwandese-Belgische actrice en muzikant. Haar eerste podiumervaring deed ze op in 2018 met Lam Gods (Milo Rau en NTGent), daarop volgden in snel tempo Black (Luk Perceval en NTGent), Dear Winnie (KVS) en Who’s Tupac (KVS). Dushime studeerde kunstgeschiedenis in aan de universiteit van Gent maar heeft haar studie ‘in de wacht’ gezet om zich geheel te wijden aan theater en muziek. Ze genoot geen theateropleiding maar ontwikkelde haar krachtige, authentieke speelstijl vanuit haar eigen ervaringen en blik.

Mahina Ngandu is een Belgisch-Congolese kunstenaar. Als een kameleon versmelt ze schijnbaar elke kunstvorm tot één kunstvorm. Ze is een zangeres, een veelgeprezen actrice en een schilder die haar eigen creatieve universum verkent. Al van kinds af aan schrijft ze proza, zang, rap en acteerwerk waardoor ze uitgroeide tot een veelbelovend talent. Zo heeft ze in 2020 haar debuutsingel opgenomen in Oeganda en komt binnenkort haar eerste poëziebundel B(l)ackbone uit. Op toneel had ze haar première in de hoofdcast van Dear Winnie, gecreëerd door César Janssens, Fikry El Azzouzi & Junior Mthombeni.

In 2012 verlaat Angélique Parvedy haar geboorteplaats Saint Paul (eiland Réunion), om drama te studeren aan Cours Florent in Parijs. Binnen de organisatie ‘1000 visages’ ontdekt ze de verschillende takken van de filmindustrie. Muziek maakt deel uit van haar leven. Als autodidact leert ze zichzelf gitaar spelen. In 2018 treedt ze – samen met haar collega-zangers – op met Fianso en McTyer, twee artiesten die erkend worden door de Franse rapscene. In 2019 staat ze op het podium van het Aquarium Theater in het toneelstuk Electronic City (Falck Ritcher), geregisseerd door François Rancillac. In 2021 gaat ze naar de KOURTRAJME School waar ze de verschillende facetten van het acteur-zijn onderzoekt.

De Belgische Elsa Lussakueno groeide op met buitenschoolse activiteiten als theater en circus. Omdat acteren altijd een van haar hoofddoelen is geweest, zette ze haar acteercarrière voort door actief te blijven, in reclamespots en de Belgische gerespecteerde film Belgian ‘Black’, door Adil El Arbi en Bilall Fallah, als een van de belangrijkste figuranten. Onlangs nam ze deel aan de Vlaamse tv-show I can see your voice en won de show dankzij haar geweldige acteerkunsten. Mensen werden verliefd op haar talent en persoonlijkheid. Haar rol in Le retour des femmes colibris is haar eerste grote rol.

Junior Mthombeni is theatermaker, acteur en muzikant. De afgelopen jaren maakte hij naam als artistiek hoofd van het SinCollectief, met wie hij voorstellingen maakte als Troost, Rumble in da Jungle en Reizen Jihad. Als maker maakt hij ook deel uit van het collectief Jr.cE.sA.r met Fikry El Azzouzi en Cesar Janssens. Zij waren verantwoordelijk voor de successen Malcolm X en Drarrie in de Nacht. Daarnaast was hij co-regisseur van L’Homme de La Mancha en regisseerde hij Dear Winnie. In zijn producties geeft hij theatrale interpretaties van brandende actuele thema’s (o.a. Syriëstrijders), maar onderzoekt hij ook de hedendaagse betekenis van inspirerende mensen, bewegingen en gebeurtenissen uit het recente verleden, zoals Malcolm X.

VOICE-OVERS

Jean Casimir voiceover Aimé Césaire

W.O.N-Darnell Deul voiceover Richard Wright

Mme Christiane Yandé Diop other voiceover

CREW

Ravi Breukers Director of Photography

Huib Berkhoff Gaffer

Yuchen Li Production Assistent

Gijs Roodhart First Camera Assistent

Ramses de Bruijn Light Assistent

Björn Warning Sound Engineer

Sanne Goudswaard First Assistent Director

Matthias Stoopman Colorist

Grâce Ndjako Script Translation

patricia kaersenhout Research, Script, Art Direction, Direction

Executive Production

This film was shot on location at Collège néerlandais, Cité internationale universitaire de Paris

Poem by Aimé Césaire from Cahier d’un retour au pays natal

With special thanks to:

Mme Suzanne Diop

Mme Françoise Vergès

Présence Africaine

Tracey Denean Sharpley Whiting: Gertrude Conaway Vanderbilt Distinguished Professor

Vice Provost for Arts and Libraries, Vanderbilt University

Antoin Deul

Friso Wijnen

Nadira Zuidema

Aslak Favreau

Renske de Jong

Collège néerlandais, Cité internationale universitaire de Paris

This film was made possible with the generous support of the

Mondriaan fund

Foundation for art and science Ammodo

CBK Zuidoost

With thanks to the Dutch Embassy in France