The Third Dimension – overzicht werk

Het tweede gedeelte van The Third Dimension is een selectie van ongeveer zestig kunstwerken (uit 11 series) uit het oeuvre van patricia kaersenhout. Inhoudelijk sluit deze selectie aan bij de grotere thematiek van de film Le retour des femmes colibris. In de werken wordt zichtbaar op welke wijze zwarte vrouwen systematisch zijn genegeerd, gekleineerd of ‘overgeslagen’ in de westerse geschiedschrijving.

De selectie in de overzichtstentoonstelling is een dwarsdoorsnede van het oeuvre dat het afgelopen decennium door kaersenhout is gemaakt. Kaersenhout is iemand met een enorme drive en heeft in relatieve korte tijd een omvangrijk oeuvre opgebouwd. Het getoonde geselecteerde werk laat de creativiteit van de maker zien die, niet gebonden aan één specifieke techniek, haar thematiek uitdraagt. De tentoonstelling brengt voor het eerst deze werken samen in een thematisch overzicht. 

Er is werk geselecteerd uit de series: We Are Nobody! Not You! Remove Us! (2010), Your History Makes Me So Horny (2011), Black Ladies (2011), Entangled (2011),  Distant Bodies (2011), Stomachers (2011), Proud Rebels (2015), Guess Who is Coming to Dinner Too (2019), Of Palimpsests & Erasure (2021),  Food for Thought (2021) en The Humming Bird Women (2022).

Series

1. We Are Nobody! Not You! Remove Us! 2010, gemengde stoffen, 84,5 x 73,5 cm

Een serie portretten van zwarte mannen en vrouwen die hun gezicht verliezen omdat ze hun richting zijn kwijtgeraakt. Het zijn allemaal afstammelingen van voorouders die onvrijwillig zijn verplaatst tijdens de trans-Atlantische slavenhandel. De portretten zijn genaaid op pagina’s van West-Europese geschiedenisboeken en geplaatst op traditionele stoffen uit het Afrikaanse continent en Suriname.

2. Your History Makes Me So Horny, 2011, gemengde media op textiel, 50 x 40 cm

Deze serie verbeeldt de objectivering en stereotypering van het zwarte vrouwenlichaam, terwijl historisch gezien het zwarte vrouwenlichaam zo goed als volledig genegeerd werd. Foto’s uit een hardcore hedendaags pornoblad worden bewerkt met beelden uit West-Europese geschiedenisboeken. Door gaten te snijden in de lichamen van zwarte vrouwen en die gaten te vullen met historische beelden uit deze boeken, wordt er een plaats in de geschiedenis teruggewonnen voor zwarte vrouwen.

3. Black Ladies, 2011, Collage van boeksnippers op papier, pen, verf, decoratiepapier, glitters en naaiwerk, 30,5 x 20 cm

Bewerkte foto’s van vrouwen van het Afrikaanse continent uit een boek gepubliceerd door uitgeverij Taschen in 2003, getiteld Black Ladies. Onder het mom van artistieke foto’s worden zwarte vrouwen gepresenteerd in softporno-posities. De foto’s laten zien hoe kolonisten nog steeds invloed uitoefenen op de landen die ze koloniseerden.

4. Entangled, 2011, werk op papier, 48 x 64,5 cm

Een heel persoonlijke serie over het kunnen ontsnappen aan de onveilige en verwarrende gevoelens die ontstaan als je zwart bent in een overwegend witte samenleving. Het deed kaersenhout twijfelen aan haar identiteit en aan de plaats waar ze thuishoorde. Ze kon alleen ontsnappen aan haar ‘anders’-zijn in een denkbeeldige wereld. Pas daar losten alle grenzen op en werd haar toegestane vrijheid een realiteit van mogelijkheden. Via de taal van de verbeelding bevrijdt ze haar innerlijke ziel die gevangen zit in het uiterlijke lichaam, dat wordt bepaald door ras, geslacht en hiërarchie. 

5. Distant Bodies, 2011, collage van textiel, fotoprint op zakdoek van pangi-stof, glitters, borduurwerk, naaiwerk, verf, 40 x 30 cm

De werken zijn een collage van stoffen uit de voormalige Nederlandse koloniën, beplakt met foto’s van naakte, zwarte vrouwen. De afbeeldingen zijn ontleend aan negentiende-eeuwse, exotische ansichtkaarten die een stereotiepe weergave van het zwarte lichaam laten zien. Ze werden vanuit de koloniën naar Europa gestuurd. De afbeeldingen van deze vrouwen zijn van hun achtergrond verwijderd en gedrukt op pangi, een stof die stamt uit het slaventijdperk, als kledingstuk voor zowel de mannelijke als de vrouwelijke leden van de Marron.

6. Stomachers, 2011, gemengde media, 30 x 40 cm

Stomachers waren een essentieel onderdeel van de garderobe van vrouwen in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw. Jurken werden gemaakt met open voorkanten en de stomacher werd gebruikt om de zijkanten van de jurk aan te bevestigen. Een lijfje met een open voorkant was praktisch; het gaf de vrouw meerdere opties voor outfits. In het Engels betekent stomacher ook maagdelijkheid. De witte vrouw werd geacht puur, onschuldig en maagdelijk te zijn. Terwijl witte mannen witte vrouwelijkheid idealiseerden, werden tot slaaf gemaakte zwarte vrouwen door hen seksueel misbruikt en mishandeld. Dit werd gerechtvaardigd door te stellen dat deze vrouwen zelf de aanstichters waren van seksuele relaties met mannen. Uit dit denken ontstond het stereotype en seksistische beeld van de zwarte vrouw: ‘a sexual savage’. (Bron: Ain’t I a Woman van bell hooks)

Voor deze serie heeft de kunstenaars haar eigen erogene zone als uitgangspunt genomen en daarop getracht de complexe (seksuele) relaties tussen zwarte vrouwen, witte mannen en witte vrouwen te verbeelden. Via collagetechniek heeft ze hedendaagse afbeeldingen vermengd met historische om te laten zien dat in deze complexe relaties ras en macht bewust en onbewust een rol spelen.

7. Proud Rebels, 2015 digitale print on op polyester gaas, kralen 111 x 111 cm

Deze serie is een ode aan vrouwen uit de zwarte emancipatorische beweging in de jaren tachtig van de vorige eeuw. In 1985 scheidden zwarte vrouwen in Nederland zich af van de witte feministische strijd. Tijdens een conferentie werden de vrouwen van kleur, en hun dagelijkse confrontatie met racisme en seksisme, genegeerd door de witte vrouwenbeweging. Als reactie hierop organiseerden ze hun eigen conferentie die het begin was van een belangrijke zwarte feministische golf en verenigden ze zich als ‘zmv’-vrouwen (zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen).

In de tentoonstelling zijn portretten te zien van: Mavis Carrilho, Ernestine Comvalius, Alem Desta, Hellen Gill, Julia de Lima, Cisca Pattipilohy en Mercedes Zandwijken.

8. Guess Who’s Coming to Dinner Too, 2017, tunieken Haka-ritueel, digitale print op stof, katoen, 4 x 72 cm en video van performance

De tunieken zijn speciaal gemaakt voor de openingsperformance van Guess Who’s Coming to Dinner Too, een community kunstproject waarmee kaersenhout een artistieke kritiek levert op The Dinner Party van Judy Chicago (1979), waarin sterke vrouwen worden gevierd, maar gekleurde vrouwen hun seksualiteit wordt ontzegd. Geïnspireerd door dit werk bouwde kaersenhout een installatie bestaande uit een grote driehoekige eettafel, vol symboliek, waar ze 36 zwarte vrouwen, ‘heldinnen van het verzet’, eert.

Tijdens de opening voerden 36 mannen, gekleed in deze tunieken, een ‘haka’ uit, een Maori ceremoniële krijgsdans ter ere van deze 36 vrouwen. De voeringen zijn bedrukt met afbeeldingen en teksten over de heldinnen, allemaal uit niet-westerse culturen.

9. Of Palimpsests & Erasure, 2021, digitale prints op Hahnemühle papier, 50 x 111 cm

Bij het samenstellen van het achttiende-eeuwse Surinaamse insecten- en plantenboek door entomoloog Maria Sibylla Merian bleek dat zij voor de kennis van deze zaken volledig afhankelijk was van tot slaaf gemaakte vrouwen. Maar in 1705 kregen deze vrouwen hiervoor geen erkenning. Hun namen en gezichten zijn niet bekend. In deze serie corrigeert kaersenhout dat met een serie prints waarop ze platen uit het boek in heldere monochrome kleuren heeft ingevuld, met ernaast de beelden van vrouwen die een doordruk (rekto verso) van de originelen* zijn. De vrouwen komen tevoorschijn uit de vergetelheid en claimen hun plek in een geschiedenis die ze actief heeft weggejaagd.

*De oorspronkelijke beelden uit Metamorphosis Insectorum Surinamensium van Maria Sybilla Merian komen uit het digitale archief van de Niedersächsische Staats- und Universiteitsbibliotheek, Göttingen.

10. Food for Thought, 2021, textiel, 130 x 250 cm

Een serie over vrouwen in actie. Portretten van Andaiye, Hermina Huiswoud en Jamaica Kincaid zijn weergegeven in kaersenhouts kenmerkende manier van digitaal en traditioneel bedrukte stoffen, met fijn kralenwerk en applicaties. Deze drie belangrijke zwarte geleerden, journalisten, dichters en activisten zijn allemaal van Caribische afkomst en wereldwijd invloedrijk; allemaal onderdeel van pan-Afrikaanse en transnationale feministische bewegingen; allemaal actief in de twintigste eeuw, hoewel grotendeels vergeten of gewist uit het collectieve geheugen. Elk van deze vrouwen gebruikte haar leven om racisme, armoede en algemene ongelijkheid te bestrijden.

11. The Humming Bird Women, 2022, digitale print op Hahnemüle papier, 30 x 42 cm

Portretten van de vijf hoofdrolspelers uit kaersenhouts film Le retour des femmes colibris, te zien in de filmzaal hiernaast. De serie (en de film) bekritiseert de vermeende onzichtbaarheid van zwarte vrouwen in de Négritude-beweging en focust daarbij op het genoemde Eerste Internationale Congres van Zwarte Schrijvers en Kunstenaars. Om de onderbelichte rol van zwarte vrouwen te corrigeren, in dit geval binnen de Négritude-beweging, ensceneert patricia kaersenhout in haar film een fictieve ontmoeting. Een ontmoeting van vijf vrouwen die historisch gezien bij dit congres aanwezig hadden kunnen zijn. Het gaat om: Josephine Baker, Suzanne Césaire, Frida Kahlo, Paulette Nardal en Jeanne Nardal.